Oι Zωές των Άλλων

Das Leben der Anderen
Γερμανική ταινία, 2006
Σενάριο, Σκηνοθεσία:Φλόριαν Χένκελ φον Ντόνερσμαρκ
Διάρκεια: 137 λεπτά

Εδώ και λιγότερο από 20 χρόνια το «Σιδηρούν Παραπέτασμα», η κουρτίνα που χώριζε Ανατολή και Δύση σκίστηκε σαν χαρτί, αποκαλύπτοντας την ψυχολογική και σωματική βία, αλλά και την θλίψη του υπαρκτού σοσιαλισμού. Εκεί, όπου οι ζωές των άλλων ήταν διαρκώς κάτω από το μάτι του Μεγάλου Αδελφού, που παρακολουθούσε τα πάντα. Οι μυστικές αστυνομίες των χωρών αυτών, όπως η Στάζι, είχαν κυριολεκτικά εμποτίσει τις ζωές ολόκληρων λαών, οπου οι μεν παρακολουθούσαν τους δε.

Ένας από τους 100.000 πράκτορες της Στάζι ήταν και ο Γκερντ Βίσλερ στην έξοχη πρώτη ταινία του 34χρονου Φλόριαν Χένκελ φον Ντόνερσμαρκ, Οι Ζωές των Άλλων. Ο Βίσλερ είναι ένας υποδειγματικός πράκτορας, ψυχρός και αποτελεσματικός, χωρίς προσωπική ζωή. Η ζωή του είναι η Στάζι. Εκεί «δημιουργεί», αποσπώντας αριστοτεχνικά τις ομολογίες εκείνων που πάνε κόντρα στο καθεστώς της Ανατολικής Γερμανίας. Με αυτά τα άψογα διαπιστευτήρια αναλαμβάνει να παρακολουθήσει έναν αγαπημένο συγγραφέα του καθεστώτος τον Γκέοργκ Ντράιμαν, (τον οποίο υποδύεται με μία χαρακτηριστική αξιοπρέπεια ο Σεμπάστιαν Κόχ) και ο οποίος, παρά την άψογη συμπεριφορά του δεν είναι υπεράνω υποψίας, ίσως γιατί κάνει παρέα με κάποιους δηλωμένους αντιπάλους του σοσιαλισμού.

Όμως τα πράγματα ποτέ δεν είναι τόσο απλά, όσο φαίνονται, γιατί για την ηθοποιό σύντροφο του Ντράιμαν ενδιαφέρεται ο Υπουργός Πολιτισμού του Καθεστώτος, και μάλλον αυτός είναι ο πραγματικός λόγος της παρακολούθησης, ο οποίος πρέπει να βγάλει λαγό πάση θυσία.

Από κει και πέρα το καλοδουλεμένο σενάριο, που έγραψε ο ίδιος ο Ντόνερσμαρκ, υφαίνει την πλοκή και συμπλέκει τους πρωταγωνιστές. Ο Βίσλερ θα διαπιστώσει ότι αυτή η συστηματική παρακολούθηση όπου ακούει τα πάντα, δεν είναι μία απρόσωπη, αποστασιοποιημένη διαδικασία. Αργά – αργά θα εμπλακεί στη ζωή τους (αρκετά, αλλά όχι απόλυτα πειστικά, και αυτή είναι η μόνη ελαφριά αδυναμία του σεναρίου), απλά στην αρχή, πιο σύνθετα αργότερα μέχρι που η δική του ζωή να επηρεαστεί βαθιά από τις ζωές των άλλων. Αλλά και η Κρίστα Μαρία Ζήλανντ, η φίλη του Ντράιμαν, θα αποκαλύψει το σύνθετο ψυχολογικό πορτρέτο ενός ανθρώπου που θεωρεί ότι η καριέρα είναι σημαντική, οι πιέσεις αβάσταχτες, και η αφοσίωση στον σύντροφο μία μεγάλη, αλλά όχι υπέρτατη αξία.

Γρήγορη αλλά όχι αμερικάνικα κουραστική πλοκή, ένα γκρίζο Ανατολικό Βερολίνο του 1984, η υποβλητική μουσική του Γκαμπριέλ Γιαρέντ, η καλή απόδοση της πολιτισμικής σκηνής της εποχής και πάνω απ’ όλα οι έξοχες ερμηνείες, με πρώτη αυτή του Ούρλιχ Μίε που υποδύεται τον Γκέρντ Βίσλερ, συνθέτουν αυτή την σημαντική ταινία, την πρώτη γερμανική ταινία -- και μάλιστα φτιαγμένη από ένα Δυτικό -- που τολμάει και μιλάει χωρίς ωραιοποιήσεις για μία δύσκολη εποχή. Όλες οι γερμανικές εφημερίδες μίλησαν με ενθουσιασμό για Τις Ζωές των Άλλων , η οποία σάρωσε τα ευρωπαϊκά βραβεία, αλλά και το Όσκαρ ξένης ταινίας -- και μόνον ο δικός μας Δανίκας των Νέων την χαρακτήρισε ως φτηνή προπαγάνδα.

Σε μία συνέντευξη του ο σκηνοθέτης λεει ότι βασική του έμπνευση είναι ο Σίγκμουντ Φρόιντ. Ο Φρόιντ είχα πει ότι «η γραφή είναι η φωνή ενός απόντος ανθρώπου». Με τον ίδιο τρόπο, θα λέγαμε πως μία ταινία, ιδιαίτερα σαν κι αυτή, μπορεί να είναι τα συναισθήματα ενός λαού πίσω από τοΤείχος. Ακόμη, πρόκειται για μία ταινία που στους κάπως μεγαλύτερους εδώ στην Ελλάδα φέρνει στο νου τους στίχους του Σαββόπουλου:

"Κι εμείς που αριστερίσαμε, ποιο τάχα ήταν το λάθος;
εφιάλτης ήταν το είδωλο, αλήθεια όμως το πάθος",

προσφέροντας μία ακόμη ευκαιρία για σκέψη.

Και μία ειρωνική τροπή, από την αληθινη ζωή αυτή τη φορά. Η πρώην γυναίκα του Ούρλιχ Μίε, ήταν πραγματικός πληροφοριοδότης της Στάζι, και παρακολουθούσε τους αντιφρονούντες καλλιτέχνες, μεταξύ δε αυτών και τον σύζυγό της που ήταν δηλωμένος αντίπαλος του καθεστώτος. Όταν έπεσε το Τείχος αποκαλύφθηκε ο εξαιρετικά ογκώδης φάκελος των παρακολουθήσεων με 500 σελίδες και πολλές λεπτομέρειες. Μερικές φορές τα πιο παράξενα σενάρια τα γράφει η ίδια η ζωή.