Ο Δήμιος του Έρωτα και Άλλες Ιστορίες Ψυχοθεραπείας
Irving Yalom
Άγρα, 2003
Σελίδες: 390
Η ψυχοθεραπεία, παρά τα 100 της χρόνια, παραμένει ένα καυτό ζήτημα. Κινούμενη, στις διάφορες εκφάνσεις της, ανάμεσα στην τέχνη και την επιστήμη, απασχολεί ζωηρά τόσο τους ειδικούς, οι οποίοι έχουν χωριστεί σε πολλά αντίπαλα στρατόπεδα, όσο και τους κοινούς θνητούς, για τους οποίους αυτό που διαδραματίζεται στο ντιβάνι αποτελεί μυστήριο. Με την έκρηξη των προβλημάτων των ανθρώπων και με το ξεπέρασμα της ενοχής, ειδικότερα για την ψυχανάλυση, το ενδιαφέρον αυτό πολλαπλασιάστηκε.
Φυσικό λοιπόν είναι να πλανώνται διάφορες, αβασάνιστες εν πολλοίς απόψεις για το ζήτημα, με κυρίαρχη αυτή που βλέπει την ψυχανάλυση ως μία μάλλον άχρηστη ενασχόληση ενδοσκόπησης για εκείνους που δεν έχουν να κάνουν κάτι καλύτερο με τον χρόνο τους, ωφελώντας κυρίως το βαλάντιο του θεραπευτή.Όσοι όμως έχουν ακουμπήσει έστω και επιδερμικά την ψυχανάλυση, και δεν έχουν τραπεί σε φυγή τις πρώτες εβδομάδες, δηλώνουν ότι πρόκειται για μία συγκλονιστική εμπειρία· ταρακουνάει εκ βάθρων το είναι του αναλυόμενου, με μεγάλο κόστος στην αρχή -- όταν κανείς ψηλαφά τα βήματα της ζωής του και αισθάνεται ως μωρό που μπουσουλάει, αλλά είναι ανίκανο να περπατήσει-- και με εσωτερική ικανοποίηση πολύ αργότερα, όταν γεύεται έναν-έναν τους καρπούς της αυτογνωσίας.
Αυτή όμως η εμπειρία είναι εξαιρετικά ιδιωτική και δεν μεταφέρεται. Λίγοι ξέρουν τι ακριβώς συμβαίνει πίσω από την ερμητική πόρτα της ανάλυσης, και κάθε μέσον που λειτουργεί ως κλειδαρότρυπα εξάπτει την φαντασία. Ο Ιρβιν Γιάλομ μας δίνει ακριβώς αυτή την ευκαιρία με τα εκλαϊκευτικά βιβλία του, τα οποία γνωρίζουν μεγάλη επιτυχία. Σημαντικός αμερικανός ψυχοθεραπευτής της υπαρξιακής σχολής, καθηγητής με πολύπλευρο επιστημονικό έργο, ο Γιάλομ εγκατέλειψε την εκπαίδευση για να ασχοληθεί με το γράψιμο γιατί, όπως δήλωσε πρόσφατα, αυτό που τον ενδιαφέρει κυρίως είναι να γράψει λογοτεχνικά βιβλία για να μεταφέρει στο ευρύ κοινό τις απόψεις του για τα σημαντικά θέματα της ύπαρξης και την ψυχανάλυση. Πιστεύει ότι είναι ένα δύσκολο εγχείρημα, διότι «η λογοτεχνία δεν φαίνεται να αποδίδει το βάθος και το παράξενο της ανθρώπινης εμπειρίας όπως τις είχε διακρίνει ως θεραπευτής».
Η μεγάλη επιτυχία των βιβλίων του, όπως το «Όταν έκλαψε ο Νίτσε» και «Στο Ντιβάνι», μάλλον δικαίωσαν αυτή την απόφαση. Μάλλον, διότι τα βιβλία του Γιάλομ δραματουργικά και τεχνικά πάσχουν. Νοιώθεις πολλές φορές το βαρύ χέρι του δασκάλου και την ανάσα του θεραπευτή. Η πλοκή μερικές φορές είναι αμήχανη και ο από μηχανής θεραπευτής -- «υπεράνω» ευρισκόμενος και σεμνά χαρούμενος που τα κατάφερε για μίαν ακόμη φορά -- εμφανίζεται συχνά. Παρόλα αυτά τα βιβλία του διαβάζονται με ενδιαφέρον, και αυτό ισχύει και για πρώτο του λογοτεχνικό πόνημα «τον Δήμιο του Έρωτα», τις 10 σύντομες ψυχοθεραπευτικές ιστορίες, όπου σε κάθε μία από αυτές περιγράφει ένα πρόβλημα, την ανά‑λυσή του και την λύση του.
Παραβιάζοντας έναν κανόνα, ο πρόλογος του Δήμιου είναι μεστός και ενδιαφέρων. Από την θητεία του στην ψυχοθεραπεία, ο Γιάλομ διέκρινε πως η ανθρώπινη εμπειρία χαρακτηρίζεται από τέσσερις βασικές συνιστώσες. Η πρώτη είναι η καθολικότητα και το αναπόδραστο του θανάτου. Παρόλο που ο θάνατος μας είναι προφανής, είναι μία αλήθεια «που την ξέρουμε, αλλά δεν την ξέρουμε [...] και γινόμαστε απείρως εφευρετικοί, προκειμένου να τον αρνηθούμε ή να τον αποφύγουμε». Ο εφιάλτης, ένα αποτυχημένο όνειρο, προσφέρει ένα μοναδικό παράθυρο στο άγχος του θανάτου.
Στην ιστορία «Αναζητώντας τον Ονειρευτή», ο Γιάλομ περιγράφει τον Μάρβιν, έναν πεζό και φαινομενικά συγκροτημένο άνθρωπο, οι εφιάλτες του οποίου δείχνουν ολοζώντανα πώς το υποσυνείδητο του προσπαθεί να νικήσει τον θάνατο με όπλο την σεξουαλικότητα.Η ελευθερία επιλογής, η δυνατότητα και η ευθύνη να διαμορφώσουμε την ζωή μας όπως την θέλουμε, είναι η δεύτερη συνιστώσα, που βρίσκεται στους αντίποδες του θανάτου. Είναι μία παράδοξη ελευθερία, που μερικές φορές την εκχωρούμε πρόθυμα σε τρίτους, γιατί δεν αντέχουμε το άγχος του να «είμαστε δημιουργοί κάποιου πράγματος», όπως όρισε την ελευθερία ο Σαρτρ. Έτσι ο Ντεηβ στην ιστορία «Όχι με το μαλακό», λεει πως είναι εγκλωβισμένος – από κάποιες αόρατες δυνάμεις; -- σε έναν αποπνικτικό γάμο, ενώ η παχύσαρκη Μπέττυ (στην «Χοντρή Κυρία»), καλεί τον θεραπευτή να την αδυνατίσει για λογαριασμό της, όσο παράδοξο και αν φαίνεται αυτό.
Αν όμως υπάρχει μία βασική αλήθεια στην ψυχοθεραπεία, αυτή είναι ότι «το κρίσιμο πρώτο βήμα είναι η ανάληψη ευθύνης από τον θεραπευόμενο για την πορεία της ζωής του». Κανείς δεν γίνεται καλά με τηλεκοντρόλ, ούτε όταν περιμένει πρώτα να αλλάξει ο εξωτερικός κόσμος, ο οποίος δήθεν ευθύνεται για το πρόβλημα.Όταν όμως κάποιος αναλαμβάνει την ευθύνη για την ζωή του, είναι πολύ πιθανόν να νοιώσει απελπιστικά μόνος -- ακόμη και αν οι σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους είναι ζεστές και στενές.
Η υπαρξιακή μοναξιά είναι η τρίτη σταθερή συνιστώσα της ύπαρξης, κατά Γιάλομ, και λύση γι’ αυτήν δεν υπάρχει. Ο θεραπευτής όμως έχει καθήκον "να αποθαρρύνει τις ψευδολύσεις", όπως για παράδειγμα την χρήση του συντρόφου ως αντίδοτου στην απομόνωση, ή την υποσυνείδητη πεποίθηση ότι «η μαμά και εγώ είμαστε ένα». Η Θέλμα στον «Δήμιο του Έρωτα» δηλώνει ερωτευμένη σε μία σχέση που δεν υπήρξε ποτέ και έτσι, παραμένοντας σταθερά προσκολλημένη στο τότε, δεν νοιώθει μοναχή στο τώρα.Τι νόημα όμως έχουν όλα αυτά; Ακριβέστερα, τι νόημα έχει το οτιδήποτε; Αυτή η απουσία νοήματος είναι η τέταρτη σταθερά της ύπαρξης, και ένας λόγος που οι άνθρωποι ζητούν βοήθεια από την ψυχοθεραπεία· την απουσία νοήματος την μεταφράζουν σε απουσία ελέγχου της ζωής τους, κάτι που δεν αντέχεται εύκολα.
Παρόλο που το νόημα της ζωής δεν συζητείται ευθέως, αλλά προκύπτει, είναι πανταχού παρόν στην ψυχοθεραπεία, και το ζήτημα περιπλέκεται από το απροσπέλαστο της εμπειρίας του άλλου, δηλαδή του τρόπου με τον οποίο αποδίδει νόημα στον κόσμο. Τι ακριβώς σημαίνει το χαμόγελο της Μαρί στα «Δύο χαμόγελα», και τι πρέπει να ξέρει ήδη κάποιος, για να μην παρερμηνεύσει το νόημά του; Αυτή η αβεβαιότητα, αυτή η μαύρη τρύπα της έλλειψης νοήματος, πρέπει να κλείνει χωρίς ούτε να αφήνει μεγάλες πληγές, αλλά και ούτε να υπονομεύει την αντιμετώπιση των άλλων τριών συνιστωσών της ύπαρξης. Ακόμη και αν το Σύμπαν δεν έχει νόημα ή σκοπό, ο μικρός άνθρωπος πρέπει να το αποκτήσει. Αλλιώς, όπως θυμόσοφα διατύπωσε ο Τζων Λέννον «Ζωή είναι αυτό που σου συμβαίνει ενόσω κάνεις άλλα σχέδια».
Άγρα, 2003
Σελίδες: 390
Η ψυχοθεραπεία, παρά τα 100 της χρόνια, παραμένει ένα καυτό ζήτημα. Κινούμενη, στις διάφορες εκφάνσεις της, ανάμεσα στην τέχνη και την επιστήμη, απασχολεί ζωηρά τόσο τους ειδικούς, οι οποίοι έχουν χωριστεί σε πολλά αντίπαλα στρατόπεδα, όσο και τους κοινούς θνητούς, για τους οποίους αυτό που διαδραματίζεται στο ντιβάνι αποτελεί μυστήριο. Με την έκρηξη των προβλημάτων των ανθρώπων και με το ξεπέρασμα της ενοχής, ειδικότερα για την ψυχανάλυση, το ενδιαφέρον αυτό πολλαπλασιάστηκε.
Φυσικό λοιπόν είναι να πλανώνται διάφορες, αβασάνιστες εν πολλοίς απόψεις για το ζήτημα, με κυρίαρχη αυτή που βλέπει την ψυχανάλυση ως μία μάλλον άχρηστη ενασχόληση ενδοσκόπησης για εκείνους που δεν έχουν να κάνουν κάτι καλύτερο με τον χρόνο τους, ωφελώντας κυρίως το βαλάντιο του θεραπευτή.Όσοι όμως έχουν ακουμπήσει έστω και επιδερμικά την ψυχανάλυση, και δεν έχουν τραπεί σε φυγή τις πρώτες εβδομάδες, δηλώνουν ότι πρόκειται για μία συγκλονιστική εμπειρία· ταρακουνάει εκ βάθρων το είναι του αναλυόμενου, με μεγάλο κόστος στην αρχή -- όταν κανείς ψηλαφά τα βήματα της ζωής του και αισθάνεται ως μωρό που μπουσουλάει, αλλά είναι ανίκανο να περπατήσει-- και με εσωτερική ικανοποίηση πολύ αργότερα, όταν γεύεται έναν-έναν τους καρπούς της αυτογνωσίας.
Αυτή όμως η εμπειρία είναι εξαιρετικά ιδιωτική και δεν μεταφέρεται. Λίγοι ξέρουν τι ακριβώς συμβαίνει πίσω από την ερμητική πόρτα της ανάλυσης, και κάθε μέσον που λειτουργεί ως κλειδαρότρυπα εξάπτει την φαντασία. Ο Ιρβιν Γιάλομ μας δίνει ακριβώς αυτή την ευκαιρία με τα εκλαϊκευτικά βιβλία του, τα οποία γνωρίζουν μεγάλη επιτυχία. Σημαντικός αμερικανός ψυχοθεραπευτής της υπαρξιακής σχολής, καθηγητής με πολύπλευρο επιστημονικό έργο, ο Γιάλομ εγκατέλειψε την εκπαίδευση για να ασχοληθεί με το γράψιμο γιατί, όπως δήλωσε πρόσφατα, αυτό που τον ενδιαφέρει κυρίως είναι να γράψει λογοτεχνικά βιβλία για να μεταφέρει στο ευρύ κοινό τις απόψεις του για τα σημαντικά θέματα της ύπαρξης και την ψυχανάλυση. Πιστεύει ότι είναι ένα δύσκολο εγχείρημα, διότι «η λογοτεχνία δεν φαίνεται να αποδίδει το βάθος και το παράξενο της ανθρώπινης εμπειρίας όπως τις είχε διακρίνει ως θεραπευτής».
Η μεγάλη επιτυχία των βιβλίων του, όπως το «Όταν έκλαψε ο Νίτσε» και «Στο Ντιβάνι», μάλλον δικαίωσαν αυτή την απόφαση. Μάλλον, διότι τα βιβλία του Γιάλομ δραματουργικά και τεχνικά πάσχουν. Νοιώθεις πολλές φορές το βαρύ χέρι του δασκάλου και την ανάσα του θεραπευτή. Η πλοκή μερικές φορές είναι αμήχανη και ο από μηχανής θεραπευτής -- «υπεράνω» ευρισκόμενος και σεμνά χαρούμενος που τα κατάφερε για μίαν ακόμη φορά -- εμφανίζεται συχνά. Παρόλα αυτά τα βιβλία του διαβάζονται με ενδιαφέρον, και αυτό ισχύει και για πρώτο του λογοτεχνικό πόνημα «τον Δήμιο του Έρωτα», τις 10 σύντομες ψυχοθεραπευτικές ιστορίες, όπου σε κάθε μία από αυτές περιγράφει ένα πρόβλημα, την ανά‑λυσή του και την λύση του.
Παραβιάζοντας έναν κανόνα, ο πρόλογος του Δήμιου είναι μεστός και ενδιαφέρων. Από την θητεία του στην ψυχοθεραπεία, ο Γιάλομ διέκρινε πως η ανθρώπινη εμπειρία χαρακτηρίζεται από τέσσερις βασικές συνιστώσες. Η πρώτη είναι η καθολικότητα και το αναπόδραστο του θανάτου. Παρόλο που ο θάνατος μας είναι προφανής, είναι μία αλήθεια «που την ξέρουμε, αλλά δεν την ξέρουμε [...] και γινόμαστε απείρως εφευρετικοί, προκειμένου να τον αρνηθούμε ή να τον αποφύγουμε». Ο εφιάλτης, ένα αποτυχημένο όνειρο, προσφέρει ένα μοναδικό παράθυρο στο άγχος του θανάτου.
Στην ιστορία «Αναζητώντας τον Ονειρευτή», ο Γιάλομ περιγράφει τον Μάρβιν, έναν πεζό και φαινομενικά συγκροτημένο άνθρωπο, οι εφιάλτες του οποίου δείχνουν ολοζώντανα πώς το υποσυνείδητο του προσπαθεί να νικήσει τον θάνατο με όπλο την σεξουαλικότητα.Η ελευθερία επιλογής, η δυνατότητα και η ευθύνη να διαμορφώσουμε την ζωή μας όπως την θέλουμε, είναι η δεύτερη συνιστώσα, που βρίσκεται στους αντίποδες του θανάτου. Είναι μία παράδοξη ελευθερία, που μερικές φορές την εκχωρούμε πρόθυμα σε τρίτους, γιατί δεν αντέχουμε το άγχος του να «είμαστε δημιουργοί κάποιου πράγματος», όπως όρισε την ελευθερία ο Σαρτρ. Έτσι ο Ντεηβ στην ιστορία «Όχι με το μαλακό», λεει πως είναι εγκλωβισμένος – από κάποιες αόρατες δυνάμεις; -- σε έναν αποπνικτικό γάμο, ενώ η παχύσαρκη Μπέττυ (στην «Χοντρή Κυρία»), καλεί τον θεραπευτή να την αδυνατίσει για λογαριασμό της, όσο παράδοξο και αν φαίνεται αυτό.
Αν όμως υπάρχει μία βασική αλήθεια στην ψυχοθεραπεία, αυτή είναι ότι «το κρίσιμο πρώτο βήμα είναι η ανάληψη ευθύνης από τον θεραπευόμενο για την πορεία της ζωής του». Κανείς δεν γίνεται καλά με τηλεκοντρόλ, ούτε όταν περιμένει πρώτα να αλλάξει ο εξωτερικός κόσμος, ο οποίος δήθεν ευθύνεται για το πρόβλημα.Όταν όμως κάποιος αναλαμβάνει την ευθύνη για την ζωή του, είναι πολύ πιθανόν να νοιώσει απελπιστικά μόνος -- ακόμη και αν οι σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους είναι ζεστές και στενές.
Η υπαρξιακή μοναξιά είναι η τρίτη σταθερή συνιστώσα της ύπαρξης, κατά Γιάλομ, και λύση γι’ αυτήν δεν υπάρχει. Ο θεραπευτής όμως έχει καθήκον "να αποθαρρύνει τις ψευδολύσεις", όπως για παράδειγμα την χρήση του συντρόφου ως αντίδοτου στην απομόνωση, ή την υποσυνείδητη πεποίθηση ότι «η μαμά και εγώ είμαστε ένα». Η Θέλμα στον «Δήμιο του Έρωτα» δηλώνει ερωτευμένη σε μία σχέση που δεν υπήρξε ποτέ και έτσι, παραμένοντας σταθερά προσκολλημένη στο τότε, δεν νοιώθει μοναχή στο τώρα.Τι νόημα όμως έχουν όλα αυτά; Ακριβέστερα, τι νόημα έχει το οτιδήποτε; Αυτή η απουσία νοήματος είναι η τέταρτη σταθερά της ύπαρξης, και ένας λόγος που οι άνθρωποι ζητούν βοήθεια από την ψυχοθεραπεία· την απουσία νοήματος την μεταφράζουν σε απουσία ελέγχου της ζωής τους, κάτι που δεν αντέχεται εύκολα.
Παρόλο που το νόημα της ζωής δεν συζητείται ευθέως, αλλά προκύπτει, είναι πανταχού παρόν στην ψυχοθεραπεία, και το ζήτημα περιπλέκεται από το απροσπέλαστο της εμπειρίας του άλλου, δηλαδή του τρόπου με τον οποίο αποδίδει νόημα στον κόσμο. Τι ακριβώς σημαίνει το χαμόγελο της Μαρί στα «Δύο χαμόγελα», και τι πρέπει να ξέρει ήδη κάποιος, για να μην παρερμηνεύσει το νόημά του; Αυτή η αβεβαιότητα, αυτή η μαύρη τρύπα της έλλειψης νοήματος, πρέπει να κλείνει χωρίς ούτε να αφήνει μεγάλες πληγές, αλλά και ούτε να υπονομεύει την αντιμετώπιση των άλλων τριών συνιστωσών της ύπαρξης. Ακόμη και αν το Σύμπαν δεν έχει νόημα ή σκοπό, ο μικρός άνθρωπος πρέπει να το αποκτήσει. Αλλιώς, όπως θυμόσοφα διατύπωσε ο Τζων Λέννον «Ζωή είναι αυτό που σου συμβαίνει ενόσω κάνεις άλλα σχέδια».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου