Πέμπτη 15 Φεβρουαρίου 2007

Θα Αποκεφάλιζε μία Γυναίκα έναν Όμηρο;


The Essential Difference
Simon Baron Cohen
Men, Women and the Extreme Male Brain
Penguin, 2004
Σελίδες: 288

Αν οι άνδρες είναι απ’ τον Άρη και οι γυναίκες απ’ την Αφροδίτη, πώς συμβιώνουν στον ίδιο πλανήτη; Αν οι διαφορές τους είναι τόσο μεγάλες, πώς προέκυψαν και πώς εξελίχθησαν; Γι’ αυτό το χάσμα ευθύνεται η βιολογία ή η κοινωνία; Και ακόμη, αυτές οι ορατές δια γυμνού οφθαλμού διαφορές, που τόση τροφή έχουν δώσει στην λογοτεχνία και τον κινηματογράφο, πόσο αντέχουν όταν εξεταστούν κάτω από τον ισχυρό προβολέα της επιστήμης;

Το βιβλίο του Simon Baron-Cohen «Η Ουσιώδης Διαφορά» επιχειρεί να διασχίσει το πολιτικά ναρκοθετημένο πεδίο των διαφορών των δύο φύλων, για τις οποίες έχουν ήδη γραφτεί αρκετά βιβλία, συνήθως ελαφρά και πνευματώδη. Τώρα όμως η απάντηση έρχεται από το βαρύ πυροβολικό του Κέιμπριτζ. Ο Baron-Cohen, ένας πειραματικός ψυχολόγος διεθνούς κύρους, και καθηγητής στο Κέιμπριτζ, παρουσιάζει μία θεωρία διαφορών που στηρίζεται σε ογκώδεις ενδείξεις και τεκμηριωμένα πειράματα, υποστηρίζοντας ότι οι διαφορές των δύο φύλων έχουν βαθιές βιολογικές ρίζες και ερμηνεύουν ένα πλήθος καθημερινών συμπεριφορών.

Ο συγγραφέας δεν μασάει τα λόγια του, παρόλο που αναγνωρίζει ότι το θέμα είναι ευαίσθητο. Ήδη από την πρώτη σελίδα του βιβλίου διατυπώνει το βασικό συμπέρασμα της θεωρίας του, το οποίο είναι: «Το γυναικείο μυαλό είναι ‘καλωδιωμένο’ κυρίως για ενσυναίσθηση [ας την πούμε συμπόνια]. Το ανδρικό μυαλό είναι ‘καλωδιωμένο’ κυρίως για την κατανόηση και την κατασκευή συστημάτων». Αυτό βέβαια σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι όλες οι γυναίκες διαθέτουν κυρίως το ένα χαρακτηριστικό, και οι άνδρες το άλλο, και ο Baron-Cohen «θα δάκρυζε από απογοήτευση» αν οι αναγνώστες του έβγαζαν αυτό το συμπέρασμα. Οι διαφορές ισχύουν στον πληθυσμό κατά μέσον όρο: τα δύο φύλα ενδιαφέρονται και για ανθρώπους και για συστήματα.

Πριν όμως παραθέσει τα επιχειρήματα και τα δεδομένα του, ο συγγραφέας ασχολείται με τους όρους «ενσυναίσθηση» και «σύστημα». Ενσυναίσθηση είναι η επικρατέστερη απόδοση του αγγλικού δάνειου όρου empathy, που συμπεριλαμβάνει την κοινώς νοούμενη συμπάθεια ή συμπόνια. Ακριβέστερα, και ανεξάρτητα από το τι πιστεύουμε εμείς για τον εαυτό μας, είναι το πόση συναισθηματική κατανόηση πιστεύουν οι άλλοι ότι διαθέτουμε. Η ενσυναίσθηση αφορά στον αυθόρμητο και φυσικό συντονισμό με τις σκέψεις και τα αισθήματα του άλλου, όποια και αν είναι αυτά. Είναι η κοινωνική συμμετοχή και όχι, για παράδειγμα, η μονοπώληση μίας συζήτησης. Όποιος δεν αφήνει τον συνομιλητή του να σταυρώσει κουβέντα, σίγουρα δεν διαθέτει αυτή την αρετή, ότι και αν λέει. Η ενσυναίσθηση οδηγεί όχι μόνον στον αναγνώριση των συναισθημάτων του άλλου, αλλά και στην παρακολούθηση τους, και κατ’ ουσίαν πρόκειται για ένα άλμα της φαντασίας μέσα στο μυαλό ενός άλλου ανθρώπου. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό διότι «είναι η κόλλα των κοινωνικών σχέσεων...αλλά και διότι παρέχει ένα πλαίσιο για την ανάπτυξη ενός κοινωνικού κώδικα».

Αν όμως η ενσυναίσθηση είναι ενστικτωδώς κατανοητή, τι είναι η «συστηματοποίηση»; «Είναι η επιθυμία να κατανοήσεις πώς λειτουργεί ένα σύστημα και να φτιάξεις ένα», όπου ως σύστημα δεν νοούνται μόνον οι μηχανικές κατασκευές (όπως τα εργαλεία, ή τα μουσικά όργανα), και όπου ως κατασκευή νοείται η δόμηση, και όχι απαραίτητα το «χτίσιμο». Σύστημα στην ευρύτερή έννοια είναι οτιδήποτε υπάκουει σε νόμους και κανόνες, οι οποίοι προσδιορίζουν σχέσεις εισόδου-λειτουργίας-εξόδου. Κατ’ αυτή την έννοια τα μαθηματικά, η φυσική και η χημεία, το κλίμα, η ιστιοπλοΐα, οι βιβλιοθήκες και τα σπορ είναι συστήματα τα οποία υπακούουν σε κανόνες. Έτσι, για παράδειγμα, σύστημα μπορεί να αποτελεί η ταξινόμηση μίας συλλογής CD (η είσοδος) σύμφωνα με την χρονολογία κυκλοφορίας (η λειτουργία) που παράγει μία νέα ταξινόμηση (η έξοδος) στα ράφια.

Επιπλέον ένα σύστημα μπορεί να είναι πολύ μικρό, όπως ένα κύτταρο, ή πολύ μεγάλο, όπως ένα ολόκληρο ζώο, ή ακόμη και ένα πολιτικό σύστημα. Από αυτήν δεξιότητα, όπου οι άνδρες στατιστικά είναι καλύτεροι, το μεγάλο όφελος είναι ο έλεγχος του περιβάλλοντος, όπου απαιτείται ένας εγκέφαλος που προσέχει περισσότερο την λεπτομέρεια παρά το όλον, και όπου μέσω μίας επαγωγικής διαδικασία φθάνει κανείς –γενικεύοντας -- από την παρατήρηση στον κανόνα.

Υπάρχει ένας εντυπωσιακός όγκος αυστηρών πειραματικών δεδομένων (και όχι απλών νατουραλιστικών παρατηρήσεων) που, συνδυαζόμενος, στηρίζει την θεωρία του Baron-Cohen. Ήδη από την ηλικία των τριών χρόνων, τα πειράματα δείχνουν πως τα κορίτσια προηγούνται των αγοριών στην ικανότητα να συμπεραίνουν τι σκέπτονται ή τι σκοπεύουν να κάνουν οι άλλοι άνθρωποι· με άλλα λόγια χρησιμοποιούν μία «Θεωρία του Νου». Επίσης, οι γυναίκες όλων των ηλικιών αναγνωρίζουν τα συναισθήματα ακριβέστερα, είτε το πείραμα γίνεται στο Ισραήλ, στην Αυστραλία, στις ΗΠΑ είτε στην Νέα Γουϊνέα! Η διαφορά αυτή έχει βαθύ βιολογικό υπόβαθρο και εμφανίζεται πολύ ενωρίς: σε μωρά μιας ημέρας, τα κορίτσια προτιμούν να κοιτούν το ανθρώπινο πρόσωπο, παρά ένα μομπάιλ (ένα μηχανικό σύστημα), το οποίο προτιμούν τα αγόρια.

Μεγάλες διαφορές εμφανίζονται επίσης στην χρήση της γλώσσας, την οποία τα κορίτσια χειρίζονται καλύτερα από την ηλικία των τριών ετών, αλλά και στον τρόπο προσανατολισμού. Οι άνδρες προσανατολίζονται σ΄ ένα χάρτη με έναν κανόνα, όπως «Πάρε αυτόν τον δρόμο, και στα 100 μέτρα στρίψε δεξιά», ενώ οι γυναίκες με ορόσημα, όπως «Εκεί δίπλα στο στάδιο», στοιχείο που φανερώνει μία διαφορετική οργάνωση της πληροφορίας στον εγκέφαλο, και καταδεικνύει αυτή την «συστηματοποίηση» των ανδρών.

Όμως τι συμβαίνει στο ένα άκρο του φάσματος, όταν δηλαδή κάποιος διαθέτει ένα ακραία συστηματικό μυαλό; Τότε το άτομο αυτό είναι αυτιστικό, δηλαδή είναι κλεισμένο στον εαυτό του, βλέπει όλον τον κόσμο ως ένα γιγαντιαίο σύστημα κανόνων, και διαθέτει μειωμένο «ένστικτο» για τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Εδώ ο Simon Baron-Cohen βρίσκεται σε εξαιρετικά γνώριμο τεραίν, όντας ίσως ο γνωστότερος ερευνητής του αυτισμού σήμερα. Το γεγονός ότι υπάρχουν τουλάχιστον 10 αυτιστικά αγόρια (όταν συμπεριλάβει κανείς και τις ήπιες περιπτώσεις, δηλαδή το σύνδρομο Άσπεργκερ) για κάθε κορίτσι, υποστηρίζει ακόμη περισσότερο την θεωρία του για τις διαφορές των δύο φύλων: τα αγόρια, στατιστικά, έχουν να καλύψουν πολύ λιγότερη διαφορά για να φθάσουν στο ακραία συστηματικό μυαλό. Οι περισσότεροι επιστήμονες είναι άνδρες, και ανάμεσά τους συγκαταλέγονται αρκετά ηπίως αυτιστικά άτομα, ισχυρίζεται ο συγγραφέας. Σύμφωνα δε με τις διαθέσιμες πληροφορίες, αυτιστικοί ήταν ο Νεύτων και ο Αϊνστάιν. Στο βιβλίο υπάρχει ένα συγκινητικό πορτραίτο ενός διάσημου μαθηματικού, ο οποίος μπορεί να λύσει τα πολυπλοκότερα μαθηματικά προβλήματα, αλλά τον τρομάζει μία συνομιλία στο τηλέφωνο (όπου απαιτείται ενισχυμένη ενσυναίσθηση, μια και η μόνη διαθέσιμη πληροφορία είναι η φωνή).

Οι περισσότεροι επιστήμονες, σύμφωνα με τον συγγραφέα, είναι άνδρες για λόγους κυρίως βιολογικούς, και όχι πολιτισμικούς. Ο Baron-Cohen υποβαθμίζει την επιρροή του πολιτισμού στις διαφορές των δύο φύλων, και οι έρευνες σε αρκετές σημερινές πρωτόγονες κοινωνίες τον υποστηρίζουν. Δείχνει μάλιστα ότι αυτές οι ρίζες είναι αρχέγονες, από τότε που οι άνδρες έπρεπε να εξασφαλίσουν την επιβίωση της οικογένειας, και για να το κάνουν αυτό έπρεπε να συστηματοποιήσουν την παρατήρηση των φυλλωμάτων στο δάσος και να σκοτώσουν το θήραμα· ακόμη και σήμερα το πείραμα δείχνει ότι οι άνδρες μπορούν να διακρίνουν καλύτερα από τις γυναίκες την κίνηση ενός ανθρώπου ή ενός ζώου στο δάσος.

Το βιβλίο αυτό του Baron-Cohen ξεσήκωσε θύελλα διαμαρτυριών και αντιδράσεων στον δυτικό κόσμο, και ιδιαίτερα στις ΗΠΑ. Ο συγγραφέας κατηγορήθηκε από τους φανατικούς ως ρατσιστής και μισογύνης, κάτι που είχε προβλέψει, αν και όχι σε τέτοιο βαθμό. Όπως παρατηρεί και ο ίδιος, κατανοώντας την δυσκολία ενός τέτοιου εγχειρήματος, χρειάστηκε 7 χρόνια για να γράψει
αυτό το βιβλίο, αλλά και για να αποφασίσει να το εκδώσει, πιστεύοντας ότι ενθαρρύνει την κατανόηση των εγγενών διαφορών των δύο φύλων, και όχι την στείρα αντιπαράθεση μεταξύ των, -- η οποία στις ΗΠΑ τουλάχιστον έχει προσλάβει πολεμικές διαστάσεις. Και όπως δείχνουν τα πράγματα, οι άνδρες εκεί έχουν ήδη αρχίσει να κατασκευάζουν συστήματα για τον εποικισμό του Άρη.

1 σχόλιο:

Perla είπε...

Αν σας ενδιαφερει να μαθετε και αλλα για τον αυτισμο και ισως πραγματα που οι επιστημονες δεν θελουν να αναγνωρισουν, τοτε ελα διαβασε το blog μου. Ειμαι μια ελληνιδα με το Συνδρομο Asperger (μορφη Αυτισμου), με δεικτη νοημοσυνης 142, μιλαω 5 γλωσσες και εχω ικανοτητες που αυτοι που κερδοσκοπουν απο τον αυτισμο δεν θελουν να λαβουν υποψην τους διοτι δεν θα μπορουν να πουλανε τα βιλια τους κανοντας ολους να πιστευουν οτι ξερουν τι ειναι ο αυτισμος, και να τον περνανε για αναπηρια. Συγγνωμη αλλα δεν εχουν ιδεα! Ελα στο http://aspergermindspeaks.blogspot.com και διαβασε να καταλαβεις. Ο Baron-Cohen δεν λεει τιποτα καινουργιο, αυτα που γραφει στο βιβλιο του τα γραφω και εγω και πολυ καλλιτερα!!!